Yanan Ormanlar mı?
Evet, yanan sadece ormanlar değil, o ormanlarla birlikte bir ekosistem, maddi ve manevi canlı-cansız bütün varlıkların geçmişi ve geleceği de yanmaktadır. Bilinçli ve bilinçsiz %90 insan kaynaklı bu orman yangınları hepimizin canını-ciğerlerini yapmaktadır. Bu konu dolaylı dolaysız herkesi ilgilendirmektedir. Ana hatlarıyla bu yangınların sebeplerini, önleme önerilerini sizlerle paylaşmak isterim.
Öncelikle orman deyince aklımıza ağaçlar gelir. Bir alanın orman olup olmamasını ağaçlar belirler. Bu ağaçların orman ağacı cinsleri (meşe, kayın, çam, göknar, ladin, gürgen vb.) olması gerekir. Tarımsal üretim için dikilmiş meyve ağaçlarının (elma, armut, kiraz, ceviz, badem, vişne, dut vb.) bulunduğu araziler orman olarak kabul edilmemektedir.
Ormanın ne olduğuna ya da ne olmadığına karar verirken temelde ağaçlara bakıyor olmamıza rağmen ormanın yalnızca ağaçlardan meydana geldiğini düşünmek yanıltıcıdır. Orman bir ekosistemdir ve bu ekosistemde ağaçlarla birlikte diğer canlılar (çalılar ve otsu bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar vb.) ile hava, toprak ve su gibi unsurlar belirli bir denge içerisinde bir arada bulunurlar. Aslında orman ağaçlarla birlikte diğer pek çok canlı türünün, hava, toprak ve su ile etkileşim içerisinde oluşturmuş olduğu bir yaşam birliğidir. O nedenle adına orman dediğimiz bu yaşam birliği, bu büyük ekosistem içerisinde üzerinde hiç ağaç bulunmayan açık alanlar, kayalıklar, su yüzeyleri gibi alanlar olabileceği gibi, üzerinde ağaç olan her yere orman dememiz de mümkün olmamaktadır.
Orman Yangını: Gelelim asıl bizleri derinden etkileyen orman yangını nedir, nasıl oluşur bu sorunun cevabına. Ormana zarar veren faktörler arasında, daima önemini koruyan orman yangınları; Türkiye ormanlarının sürekliliğini tehlikeye sokan etkenlerden biridir. Orman yangını, açık alanda gerçekleştiği için rüzgâr ve yanıcı madde gibi doğal koşulların etkisi altında yayılma eğiliminde olan, başta odun, yaprak ve dal olmak üzere ormanda bulunan pek çok yanıcı materyali ve canlı ağaçları yakan yangın türüdür. Orman yangınlarının açık alanda gerçekleşmesi ve yayılma eğilimi söndürme işlemlerini zorlaştıran ana faktördür.
Orman Yangını Türleri: Orman yangınları, toprak ile ağaç tepesi arasında mevcut tüm yanıcı maddelerin yanma derecesi ve şekline göre değişmektedir.
*Toprak yangını
*Örtü yangını
*Tepe yangını,
Orman yangınları gibi türlere ayrılır. Ülkemizin doğal koşulları gereği daha çok örtü ve tepe yangını görülmekte, toprak yangınına çok fazla rastlanılmamaktadır.
Orman Yangınları Neden Çıkar? Orman yangınının meydana gelebilmesi için üç unsura gerek vardır. Bunlar yanıcı madde, oksijen ve tutuşturucu kaynaktır. Tutuşma sıcaklığı (ısı), oksijen ve yanıcı madde (yakıt) yeterli miktarda bir araya gelirse yanma olayı meydana gelir. Yanmayı meydana getiren bu üç faktörün oluşturduğu üçgene “Yangın Üçgeni” denir.
Bütün ormanlarda oksijen ve yanıcı madde bolca bulunmaktadır. O nedenle yangına neden olan esas faktör tutuşma sıcaklığını oluşturacak tutuşturucu kaynaktır. Bu kaynak kimi zaman yıldırım düşmesi ya da yanardağ patlaması gibi doğal olaylar olabileceği gibi kimi zaman da insan faaliyetleri olabilmektedir. Yangına neden olan insan faaliyetleri genellikle ihmal-kaza ve kasıt şeklinde iki ana gruba ayrılmaktadır.
Türkiye’de Orman Yangınları Neden Çıkıyor? Türkiye’de her on orman yangınından dokuzu insan faaliyetleri sonucunda çıkıyor. Yıldırım düşmesi nedeniyle çıkan yangınlar hem sayı olarak az hem de etkiledikleri alan olarak kısıtlı. İnsan faaliyetleri içerisinde ise en çok yangına neden olan faktörler anız yakma, sigara izmariti, enerji nakil hatlarından çıkan kıvılcımlar, piknik ateşi ve çoban ateşi gibi ihmal-kaza kategorisine giren etkenler. Kasıtlı olarak çıkarılan yangınlar ise sayıca daha az. Yalnız son dönemde çeşitli terör örgütlerinin maşalığını yapanlar, bireysel husumeti bulunanların kasıtlı orman yangınlarına neden oldukları görülmektedir. Bu nedenlerle Türkiye’de her yıl ortalama 2 bin 216 adet orman yangını çıkmakta ve yine ortalama 8 bin 319 hektar orman alanı yanmaktadır. Ancak son yıllarda hem çıkan orman yangını sayısında hem de yanan orman alanı miktarında artış yaşanmaktadır. İklim değişikliğinin etkisiyle önümüzdeki süreçte orman yangınları açısından risk ve tehlike düzeyinin sürekli artacağı tahmin edilmektedir.
Orman Yangınlarını Önlemek Ya da Etkilerini Azaltmak İçin Neler Yapmalıyız? Ülkemizdeki orman yangınlarının büyük bölümü insan kaynaklı olarak çıktığından çözümün de insan-orman ilişkilerinde aranması doğru olur. Her 10 orman yangınından dokuzunun insan kaynaklı olarak çıkması teorik olarak her 10 orman yangınının dokuzunun engellenebileceği anlamına gelir. Hem devlet kurumlarının hem de yurttaşların ortak çabaları ile çıkmadan engellenen bir yangın binlerce canlının yaşamının korunması, ekonomik ve sosyal hayatın güvencesi olan ormanlarımızın devamlılığı açısından son derece büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla yapılması gerekenler şu şekilde özetlenebilir:
Orman yangınlarının sayı ve etki gücü olarak azaltılması yalnızca devlet kurum ve kuruluşlarının çabaları ile ulaşılabilecek bir amaç değildir. Yurttaşlar olarak bizlere de düşen büyük sorumluluklar bulunmaktadır. Bu sorumlulukları yapılması ve yapılmaması gerekenler olarak iki başlık altında toplamak olanaklıdır. Orman Yangınlarını Önlemek için Yapılması Gerekenleri şu şekilde maddeleştirebiliriz;
1.Yangın sezonu boyunca ve özellikle yangına hassas dönemlerde (aşırı sıcak, kuru ve rüzgârlı havalarda) yetkili kamu otoritelerinin uyarılarına mutlaka uyulmalı, bu uyarılar hakkında düzenli bilgi sahibi olabilmek için yayınlar (tv, gazete, internet vb.) sürekli olarak takip edilmeli,
2.Orman kanunları gözden geçirilip, orman yangınlarına sebep olanlara verilecek cezalar daha ağırlaştırılmalı,
3.Anız bırakan tarım alanlarının ormana yakın sınırları sürülerek, yanıcı maddeler alandan uzaklaştırılmalı,
4.Orman alanlarının içinde ya da yakınında yapılan bina ve tesislerde her türlü yangın önlemi alınmalı ve çıkması muhtemel yangınların ormana sıçramasını engelleyecek koruyucu düzenlemeler yapılmalıdır. Yapı ile orman arasında yanıcı madde olmayan yeterli mesafe bırakmak, yangın söndürme sistemlerini hazır ve çalışır durumda tutmak, yangınlarla ilgili sürekli ve etkili bir gözetleme sistemi oluşturmak, bina içinde ya da çevresinde parlayıcı-patlayıcı madde bulundurmamalıdır. Bu önlemler aynı zamanda orman yangınları sırasında bina ve tesisler ile insanların zarar görmesini de engelleyecektir.
5.Orman içi ya da yakınındaki bina ve tesislerin özellikle dış cephe ve çatılarının yanmaya karşı dayanıklı materyallerden yapılmasına özen gösterilmeli,
6.Orman alanlarına giriş-çıkış yapan ya da orman alanlarında kullanılan motorlu araçlar başta olmak üzere her türlü araç-gerecin kıvılcım çıkarmak yoluyla orman yangınına neden olmasını engelleyecek bakım ve onarımlar düzenli olarak yapılmalı,
7.Acil durum haberleşme sistemlerinin sürekli çalışır durumda olduğundan emin olunmalı,
8.Olası bir yangın durumunda yapılması gerekenlerin önceden planlanmalı ve sürekli gözden geçirilerek uygulamaya hazır halde bulunması sağlanmalıdır. Gerektiği durumlarda yetkili kurumlarla (ormancılık örgütü, itfaiye teşkilatı vb.) işbirliği içerisinde yangın tatbikatları gerçekleştirilmeli,
9.Orman içi yollar açılarak hem yangın araçlarının kolaylıkla ulaşması sağlanmalı hem de yangının etrafa ulaşmasının önü kesilmeli,
10.Orman yangınlarını önleme ve yangın sırasında yapılması gerekenler konusunda yayınlar (bilgilendirme kitapçıkları, gazete haberleri, belgeseller, web siteleri vb.) takip edilmeli ve bu konudaki bilgiler güncel tutulmalı,
11.Orman alanlarındaki enerji nakil hatları özellikle rüzgârlı havalarda gözetim altında tutulmalı, risk yaratan durumlar derhal yetkili makamlara iletilmeli,
12.Ateş Yakmak Yasak Bölge oluşturulmalı ve sıkı takip edilmeli. Orman içi ya da yakınında sigara içilmemeli, hiçbir şekilde (sönmüş dahi olsa) sigara izmariti atılmamalı,
13.Yangına hassas dönem ve alanlarda hiçbir şekilde ateş (çoban ateşi, kamp ateşi, piknik ateşi vb.) yakılmamalıdır. Herhangi bir nedenle ateş yakılması zorunlu ise ağaçlar, çalılar ya da kurumuş ot ve yapraklar gibi kolay tutuşabilecek alanlarda ateş yakılmamalı (kayalık alanlar, üzerinde bitki bulunmayan çıplak toprak parçaları tercih edilebilir), ateş yakmak için kolay tutuşan kimyasallar kesinlikle kullanılmamalı ve ateşin söndüğünden emin olmadan alandan uzaklaşılmamalı,
14.Sigara İçmek Yasak Bölge oluşturulmalı ve sıkı takip edilmeli,
15.Tarım alanlarında hasat sonrası kalan bitki kök ve gövdeleri (anız) yakılmamalı,
16.Çöp Atmak Yasak Bölge oluşturulmalı ve sıkı takip edilmeli,
17.Ormanlık alanlarda yapılan faaliyetlerde (piknik, doğa yürüyüşü, eğitim, bisiklet yarışı vb.) oluşan atıklar kesinlikle ormanda bırakılmamalıdır. Bu atıklar asla taşmış çöp kutularına ya da çöp birikmiş açık alanlara bırakılmamalıdır. Orman içi ya da yakınındaki bina ve tesislerde açık alanda yakacak odun istiflenmemeli,
18.Yüzde dosanı insan kaynaklı olan bu yangınları önlemek için insanlarımıza küçük yaştan itibaren eğitim yoluyla orman sevgisi aşılamalı. Her kademe okullarımızda ormanın önemi üzerine gerekli eğitim titizlikle verilmeli,
19.Yangına daha dayanıklı ağaç türlerinden ormanların arasına set şeklinde ağaçlar dikilmeli,
20.Yangınlarla daha etkili mücadele edilmesi için; orman işçilerinin sayısı, eğitimi, özlük hakları düzenlenmeli ayrıca diğer devlet birimleriyle bunların koordinasyonun artırılması önem taşımaktadır.
Özetle hangi önlemi alırsanız alın öncelikle %90 insan kaynaklı olan bu orman yangınlarını önlemek beyinde bitiyor. O da iyi eğitilmiş, doğayla uyumlu bilinçli insan yetiştirmektir.
About The Author
